Anemia – objawy, przyczyny i leczenie niedokrwistości. Co jeść przy anemii?

Anemia – objawy, przyczyny i leczenie niedokrwistości. Co jeść przy anemii?

Anemia (niedokrwistość) to powszechne zaburzenie krwi, które najczęściej dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, ciężarnych, osób starszych i dzieci. Mężczyźni chorują statycznie rzadziej niż kobiety. Przyczyn jej rozwoju może być wiele, jednak najczęściej diagnozowana jest anemia z niedoboru żelaza. Wyjaśniamy, co to jest anemia, jakie są najczęstsze objawy anemii, a także co jeść przy anemii, aby wspomóc jej leczenie.

Spis treści:

1. Anemia - co to?
2. Anemia - przyczyny
3. Diagnostyka anemii
4. Rodzaje anemii
5. Objawy anemii
6. Anemia - leczenie
7. Czy anemia jest groźna?
8. Anemia - dieta. Co jeść przy anemii? 
9. Anemia z niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego
10. Anemia w ciąży

 

Anemia – co to?

Anemia, nazywana też niedokrwistością, jest najczęstszym zaburzeniem krwi. To stan chorobowy, w którym liczba czerwonych krwinek (erytrocytów) i/lub zawartość w nich hemoglobiny jest niższa w porównaniu z normami przyjętymi dla określonego wieku, płci i stanu fizjologicznego.

Hemoglobina (Hb, Hgb) to czerwony barwnik krwi występujący w erytrocytach, który w swojej budowie zawiera żelazo. Rola hemoglobiny polega na wiązaniu cząsteczek tlenu w płucach i transportowaniu ich do wszystkich komórek ciała. A także wiązaniu dwutlenku węgla i transportowaniu go do płuc, skąd jest wydalany wraz z wydychanym powietrzem. Do anemii dochodzi wówczas, gdy poziom hemogobiny i/lub ilość erytrocytów jest obniżony względem norm, co jest niewystarczające, aby zapewnić prawidłowe utlenowanie tkanek i narządów.

Anemia – przyczyny

Prawidłowe rozpoznanie przyczyny rozwoju anemii jest kluczowe, ponieważ w zależności od postawionej diagnozy dobierana jest najskuteczniejsza metoda leczenia. Niedokrwistość może wywołać każdy stan, którego skutkiem jest obniżenie stężenia erytrocytów we krwi i/lub hemoglobiny w nich zawartych.

Anemia może być spowodowana:

1. Upośledzeniem wytwarzania erytrocytów w szpiku kostnym z powodu:

• niedoborów pokarmowych żelaza, witaminy B12 i/lub kwasu foliowego – które mogą być spowodowane źle zbilansowaną dietą, zaburzeniem ich wchłaniania w przewodzie pokarmowym (np. w przebiegu celiakii, stanów zapalnych jelit) lub zwiększoną ich utratą (np. wraz z krwią z powodu doznanego urazu),
• choroby szpiku kostnego (np. nowotwór szpiku), w którym wytarzane są czerwone krwinki,
• zaburzenia procesu wytwarzania erytrocytów z innych przyczyn np. stosowanych leków, niedoboru erytropoetyny (hormon uwalniany przez nerki, niezbędny do produkcji erytrocytów) itd.

2. Zwiększoną utrata krwi w wyniku:

• urazu zewnętrznego np. złamania otwartego,
• urazu wewnętrznego np. pęknięty wrzód żołądkowy, nowotwór przewodu pokarmowego, nowotwór układu moczowego,
• u kobiet – z powodu obfitych miesiączek.

3. Chorobą nagłą, przewlekłą lub genetyczną, która upośledza proces wytwarzania erytrocytów lub przyczynia się do przyspieszonego ich rozpadu:

• anemia sierpowata – to wrodzona, dziedziczna i nieuleczalna choroba układu krwiotwórczego, która polega na nieprawidłowej budowie erytrocytów. W warunkach optymalnych mają one kształt owalny, a w przebiegu anemii sierpowatej przypominają łuk.
• anemie hemolityczne – to grupa niedokrwistości spowodowanych przyspieszonym rozpadem erytrocytów. Przyczyn tego stanu może być wiele np. zakażenia bakteryjne, stosowane leki, choroby nerek lub wątroby. Charakterystycznym objawem anemii tego rodzaju jest zażółcenie powłok skórnych (żółtaczka).

Diagnostyka anemii

Diagnoza anemii stawiana jest przez lekarza na podstawie wyników badań, objawów towarzyszących oraz wywiadu zdrowotnego przeprowadzonego z pacjentem. Zgodnie z zaleceniami WHO niedokrwistość stwierdza się:

• u kobiet, gdy poziom hemoglobiny jest niższy niż 12 g/dl,
• u mężczyzn przy stężeniu poniżej 13 g/dl.

Badania laboratoryjne, które są przydatne w diagnostyce anemii i różnicowaniu jej przyczyn to m.in.:

• morfologia krwi z rozmazem, która pozwoli stwierdzić nieprawidłowości w parametrach czerwonokrwinkowych tj. zawartość hemoglobiny, ilość erytrocytów oraz ich średnia objętość oraz masa, a także zawartość hemoglobiny w erytrocytach,
• stężenie żelaza we krwi oraz ferrytyny, czyli białka magazynującego żelazo,
• poziom witaminy B12 i kwasu foliowego, czyli witamin niezbędnych do produkowania czerwonych krwinek,
• liczba retikulocytów oraz zawartość bilirubiny, których wyniki pozwalają określić jak szybko powstają nowe i niszczone są krążące w obiegu krwi erytrocyty,
• badanie kału na krew utajoną, które pozwala ustalić ewentualne krwotoki wewnętrzne zlokalizowane w górnych odcinkach przewodu pokarmowego np. wywołane pęknięciem wrzodu żołądkowego.

Rodzaje anemii

Biorąc pod uwagę wielkość erytrocytów wyróżnia się trzy następujące typy anemii:

1. Anemia mikrocytarna – najczęściej wywołana niedoborem żelaza. W jej przebiegu obserwuje się obniżony poziom erytrocytów, które są mniejsze niż u osób zdrowych.
2. Anemia makrocytarna – najczęściej wywołana niedoborem witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. W jej przebiegu obserwuje się nieprawidłowej budowy erytrocyty, które są większe niż u osób zdrowych. Na ten rodzaj anemii narażone są osoby stosujące niezbilansowaną dietę wegańską lub wegetariańską, a także osoby starsze.
3. Anemia normacytarna (aplastyczna) – charakteryzuje się prawidłowej wielkości erytrocytami. Jej przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie szpiku kostnego, który produkuje zbyt mało komórek krwi, względem zapotrzebowania organizmu.

Zgodnie z zaleceniem WHO anemie klasyfikuje się biorąc pod uwagę stopień jej nasilenia. Wyróżnia się:

• anemię łagodną – gdy stężenie hemoglobiny mieści się w przedziale od 9,5-10,9 g/dl,
• anemię umiarkowaną – gdy stężenie hemoglobiny mieści się w przedziale od 8,0-9,4 g/dl
• anemię ciężką – gdy stężenie hemoglobiny mieści się w przedziale 6,5-7,9 g/dl,
• anemię zagrażającą życiu – gdy stężenie hemoglobiny jest niższe 6,5 g/dl.

Objawy anemii

Objawy anemii zależą przede wszystkim od szybkości oraz stopnia narastania niedokrwistości u danej osoby. Wpływ ma także wiele innych czynników uzależnionych od chorego. Należą do nich m.in. ogólny stan zdrowia, wiek oraz istniejące choroby towarzyszące. Jeśli choroba postępuje powoli organizm stopniowo wytwarza mechanizmy adaptacyjne do obniżonej dostawy tlenu do tkanek, które łagodzą obserwowane objawy. Jeśli do anemii dochodzi nagle np. z powodu urazu przebiegającego z krwotokiem dolegliwości są zwykle intensywniejsze.

Najczęstsze objawy anemii to:

• bóle i zawroty głowy,
• uczucie braku energii,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• obniżony apetyt,
• zaburzenia nastroju – drażliwość i apatia,
• pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego,
• pogorszenie zdolności intelektualnych,
• obniżona odporność organizmu,
• przyspieszone bicie serca,
• przy niedoborze żelaza mogą pojawić się dodatkowo zajady w kącikach ust, wygładzenie powierzchni i obrzęk języka. Ponadto zwiększona łamliwość włosów i paznokci, a w zaawansowanym stadium niedoboru deformacja płytki paznokcia.

Anemia – leczenie

Leczenie anemii ma na celu uzupełnienie niedoboru składników odżywczych i wyeliminowanie przyczyny rozwoju niedokrwistości. W przypadku anemii z niedoboru żelaza stosuje się doustną suplementację tego składnika, a w skrajnych przypadkach żelazo podaje się domięśniowo lub dożylnie. Anemie z niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego leczy się suplementując wymienione składniki. Dawkę leku, czas terapii oraz dodatkowe zalecenia formułuje lekarz prowadzący na podstawie wyników badań, ogólnego stanu zdrowia chorego oraz chorób towarzyszących. Anemie towarzyszące chorobom przewlekłym (np. celiakii, stanom zapalnym jelit) leczy się równocześnie z chorobami wywołującymi niedokrwistość.

Czy anemia jest groźna?

Anemia jest schorzeniem, którego nie należy lekceważyć. Po uzyskaniu diagnozy lekarskiej trzeba niezwłocznie wdrożyć zalecone postępowanie lecznicze, aby doprowadzić do optymalnych wartości żelaza oraz poziomu hemoglobiny we krwi. Przeważnie trwa to kilka miesięcy.

Anemia – dieta. Co jeść przy anemii?

Anemia z niedoboru żelaza

Dieta przy anemii z niedoboru żelaza powinna uwzględniać produkty będące jego dobrym źródłem. Żelazo występuje zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Z produktów odzwierzęcych, takich jak:

• wołowina, cielęcina, baranina,
• mięso z kaczki, królika, gęsi,
• wędliny podrobowe tj. kaszanka, pasztet,
• wątroba wieprzowa, wołowa, cielęca i drobiowa,
• łosoś, makrela, sardynka, śledź, dorsz, tuńczyk
• jaja,

jest znacznie lepiej przyswajane niż z żywności roślinnej. Dobrym źródłem żelaza są m.in. następujące pokarmy:

• kasza gryczana, jaglana, pęczak,
• płatki owsiane,
• chleb żytni razowy, chleb graham, bułki grahamki, pumpernikiel,
• soczewica, ciecierzyca, groch, fasola,
• pistacje, orzechy laskowe, arachidowe, migdały, orzechy włoskie,
• pestki dyni, słonecznika, sezamu, nasiona chia, siemię lniane,
• zielone warzywa np. boćwina, bób, brokuły, fasolka szparagowa, szpinak, liście pietruszki, groszek zielony, kalarepa,
• kiełki,
• buraki,
• porzeczki, poziomki, maliny,
• awokado,
• suszone owoce np. morele, śliwki, figi, daktyle, rodzynki, jabłka.

Aby zwiększyć przyswajalność żelaza z pokarmów roślinnych warto łączyć je z żywnością bogatą w witaminę C np. papryką czerwoną, natką pietruszki lub cytrusami. Dodatkowo do posiłków nie należy spożywać kawy ani herbaty, które zawierają substancje ograniczające wchłanianie żelaza.

Anemia z niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego

W przypadku anemii z niedoboru witaminy B12 (kobalamina) lub kwasu foliowego, warto w diecie uwzględnić żywność będącą zasobnym źródłem tych składników odżywczych. Witaminę B12 dostarczają wyłącznie produkty odzwierzęce, takie jak mięso, ryby, owoce morza, jaja i produkty mleczne. Osoby na diecie bezmięsnej oraz wegańskiej powinny stosować suplementację kobalaminy.

Głównym źródłem kwasu foliowego w diecie są:

• świeże lub krótko gotowane zielone warzywa, takie jak brokuły, szpinak, szparagi, włoska kapusta i sałata,
• owoce zasobne w beta-karoten oraz witaminę C np. pomarańcze, maliny, kiwi,
• nasiona roślin strączkowych, jak groch, fasola, soja,
• produkty pełnoziarniste,
• drożdże,
• kiełki pszenicy,
• sery dojrzewające miękkie np. camembert, brie
• jaja, jednak większość skoncentrowana jest w żółtku,
• wątroba.

Anemia w ciąży

Kobiety ciężarne w porównaniu do nie będących w ciąży mają wyższe zapotrzebowanie na żelazo, co często nie zostaje pokryte wraz z dietą. To m.in. dlatego anemia w ciąży jest powszechnym zjawiskiem, którego nie należy bagatelizować.

Zgodnie z zaleceniami WHO niedokrwistość w ciąży stwierdzana jest, gdy:

• poziom hemoglobiny w pierwszym lub trzecim trymestrze jest niższy niż 11g/dl,
• poziom hemoglobiny w drugim trymestrze jest niższy niż 10,5 g/dl.

Wymienione wartości są mniejsze niż dla kobiet nie będących w ciąży, z powodu fizjologicznego rozcieńczenia krwi w przebiegu ciąży.

---

Bibliografia:

1. Karakulska-Prystupiuk E.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ, 2019, 1.
2. Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości. Szpital Specjalistyczny im. Świętej rodziny SPZOZ. Dostęp online [13.07.22r.]
3. Styczyński J.: Niedokrwistości. Dostęp online [13.07.22r.]
4. Lipiński P., Starzyński R.R., Styś A., Staroń R., Gajowiak A.: Niedokrwistość na tle niedoboru żelaza w diecie. Kosmos, 2014, 63.
5. Chełstowska M., Warzocha K.: Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości. Onkologia w praktyce klinicznej 2006, 2.
6. Cieślik A., Kościej A.: Kwas foliowy – występowanie i znaczenie. Problemy Higieny i Epidemiologii 2021, 93, 1, 1-7.
7. Falkowska A., Ostrowska L.: Niedokrwistość u kobiet ciężarnych. Nowa Medycyna 2010, 3, 96-103.